Сяргей Будкін: «Людзі не цікавяцца сваім, і гэтую праблему трэба вырашаць на дзяржаўным узроўні»

Напярэдадні канцэртнай прэзентацыі праекта «Re:Песьняры» карэспандэнт Ultra-Music сустрэўся з прадзюсарам праекта і галоўным рэдактарам партала «Тузін Гітоў» Сяргеем Будкіным. Ён падзяліўся думкамі пра падтрымку беларускай культуры дзяржавай, ролю музычных парталаў у Беларусі і будучыню Макса Каржа і Сяргея Міхалка.

Сяргей Будкін

— Сяргей, з чаго пачалося тваё захапленне музыкай — беларускай і ўвогуле?

— Захапленне беларускай музыкай пачалося з канцэрта «Песняроў» у скверы Янкі Купалы прыкладна ў 1997 годзе. Тады я ўпершыню пачуў беларускіх музыкаў. Натуральна, я і раней слухаў музыку, але тады на ўласныя вочы пабачыў безліч беларускіх гуртоў. Мяне ўразіла, як гэта адрознівалася ад рускага рока, замежнай музыкі, якую я слухаў. Нейкі асобны сусвет адкрыўся. Я зразумеў, што гэта музыка значыць нешта большае, чым рускі рок.

Адпаведна, года з 1999 я ў журналістыцы. Буйных канцэртаў беларускіх выканаўцаў з таго часу я амаль не прапускаю. Тады я пайшоў на журфак, паралельна працаваў у «Беларускай маладзёжнай», «Нашай ніве», стаў пісаць пра музыку, пакрысе разблытваць гісторыю з музыкамі. У 2001–2002 паўстаў партал «Тузін Гітоў». Спачатку думалася зрабіць яго як хіт-парад ад «Нашай нівы», але шматлікія сустрэчы з людзьмі натхнілі на стварэнне вялікага і самастойнага праекта. Ён запусціўся ў 2003 годзе і дагэтуль нармальна працуе.

— І дыплом ты абараніў на тэму «Праблемы беларускага шоў-бізнесу».

— Я ўжо амаль не памятаю, што ў тым дыпломе было напісана. Магчыма, я ўжыў рэцэнзіі, якія друкаваліся ў «Нашай ніве», дзе ў мяне была цэлая старонка, бо дыскаў выходзіла безліч, а лэйблаў было недзе з дзясятак. Тады ўсё вакол нібы віравала. Я актыўна пісаў у некалькі выданняў, матэрыялу было вельмі шмат. Яго патрэбна было сабраць і асэнсаваць з пункта гледжання аналітычнай дыпломнай працы.

Яшчэ ў нас быў студэнцкі праект «Залатыя дыскі беларускага рок-н-рола», невялікая кніжыца на старонак 30–40. Мы вырашылі ўзняць усю гісторыю беларускай музыкі, сустрэцца з усімі відавочцамі: ад «Песняроў» да выдаўцоў трыб’юта Personal Depeche. Было багата ўсяго, і трэба было гэта запісаць. Мне паставілі адзнаку і сказалі: «Ладна, займайся далей, калі цікава».

— Што было патрэбна беларускай музыцы тады і што патрэбна зараз?

— Мне здаецца, беларускай музыцы патрэбна, каб не перашкаджалі творцам выказваць свае ідэі, а арганізатарам рабіць цікавыя канцэрты і праекты. Калі б дзяржава нават не падтрымлівала, але не замінала, гэта было б слаўна. Адчуваецца стомленасць ад гэтых бясконцых забаронаў, засцярогаў, самацэнзуры. За гэты час вырасла новае пакаленне творцаў, якія дыстанцуюцца ад палітыкі, ад простых сацыяльных выказванняў. І проста баяцца сказаць нейкія звыклыя для людзей з іншых краін рэчы. Могуць спяваць пра што заўгодна: кветкі, каханне, але пры гэтым музыкант заўжды мусіць мець сваю пазіцыю.

Нейкай грамадзянскай пазіцыі цяперашняй музычнай прасторы моцна не стае. Мяне заўжды цікавіла музыка менавіта з гэтага пункта гледжання, а не ў сэнсе гармоніі ці адпаведнай меладычнасці. Я ніколі не разбіраў музыку на ноты і не заўважаў, ці правільна спявае выканаўца. Я намагаўся ўбачыць куды больш: нейкае выказванне чалавека, якому ёсць што сказаць. У нас зараз атрымліваецца так, што чалавек калі і хоча нешта сказаць, на яго цісне самацэнзура, і атрымліваецца нешта няўцямнае ў сэнсе пасылу. Гэта бачна і аўдыторыі, таму на канцэрты беларускіх выканаўцаў ходзіць усё менш і менш людзей. Ясна, што застаюцца людзі, якія выказваюць сваю пазіцыю, мы іх усіх ведаем, яны застаюцца на плаву, але граюць канцэрты ў іншых краінах.

— А ў тэхнічным плане?

— Зараз у нас фактычна адзін лэйбл-выдавец, які не займаецца ні апрацоўваннем матэрыялу, ні піяр-кампаніяй. Раней былі прэзентацыі і прэс-канферэнцыі для журналістаў па два-тры разы на тыдзень.

Зразумела, тое, што было ў 2003 годзе, зараз неактуальна. Немагчыма было памысліць у той час, што на канцэртах беларускіх і нават беларускамоўных рок-гуртоў не будзе крыкаў «Жыве Беларусь». А зараз гэта абсалютна нармальна. Гурты працуюць са сваёй аўдыторыяй, маюць папулярнасць, але беларуская мова адслаілася ад палітыкі, што, безумоўна, плюс. Яна сама стала трэндам.

Раней не было сацсетак. Музыкі спадзяваліся на нейкіх уяўных людзей, улічваючы, што ў нас няма інстытута прадзюсарства. Яны разлічвалі на нейкага дзядзю, на СМІ, на прэс-канферэнцыі, на журналістаў. Зараз патрэба ў гэтым абсалютна адпала. Гэта тыя змены, якія паўплывалі на ўсю сусветную музыку. Калі музыканту фактычна ніхто не патрэбны, ён можа даносіць музыку да слухача сам. Натуральна, што патрэба ў такіх пляцоўках, як Ultrа-Music, «Тузін Гітоў» і Experty.by не знікла. І вельмі добра, што замацаваліся хаця б гэтыя тры праекты, таму што яны адыгрываюць вельмі важную ролю.

— Але наведнікі музычных парталаў — гэта вельмі вузкае кола людзей.

— Мы заўседы пісалі выключна пра беларускую прастору і ніколі не рабілі стаўку на Земфіру ці Depeche Mode. Да нас прыходзяць тыя, хто хоча знайсці нешта новае ў беларускай музыцы. У нас вельмі вузкая прастора ў параўнанні з Амерыкай і Еўропай, і тое, што музыка цікавіць такую невялікую колькасць людзей, нармальна, я лічу. Ясна, што трэба пашыраць гэтую прастору, і кожны праект займаецца гэтым з пераменным поспехам. Мы вырашылі займацца гэтым з дапамогай афлайн-праектаў. Амаль восем год мы робім праекты, якія істотна пашыраюць афлайн-аўдыторыю.

З іх дапамогай можна дазнацца пра такія рэчы, пра якія людзі не даведаліся б, нават калі заходзілі на твой сайт кожны дзень. Напрыклад, «Воплі Відоплясова» запісалі песню па-беларуску для праекта «Будзьма! Тузін. Перазагрузка-2», ці мы знайшлі і выдалі беларускае нямое кіно з аўтарскай музыкай — гэта дарагога каштуе і не вымяраецца колькасцю ўнікальных наведнікаў на дзень. Я зразумеў, што не трэба траціць усе сілы на тое, каб замест тысячы чалавек на наступны дзень у цябе было тысяча дзвесце, а рабіць справы доўгатэрміновыя, вынікі ад якіх будуць бачныя толькі праз пяць год ці праз дваццаць.

— Можа, трэба займацца дубляваннем матэрыялаў на ангельскую мову?

— У нас калісьці было шэсць моўных варыянтаў: і па-шведску, і па-літоўску, і па-ангельску… Зараз патрэба знікла, таму што ёсць Google Translate, з дапамогай якога можна размаўляць з любым чалавекам. І любы чалавек, які цікавіцца нечым на сайце, можа перакласці тэкст на сваю мову. Ёсць людзі-з’явы, якія вучаць песні на мове, вучаць мову, але ніяк не звязаны з нашай краінай.

Наступны крок, які трэба рабіць, — паступова выходзіць за межы краіны, а не проста знаёміць беларуса з беларускім. Хаця гэты этап яшчэ не пройдзены, і, напрыклад, аўдыторыя Onliner’а незнаёмая з беларускай музыкай. Людзі не цікавяцца сваім. Гэтую праблему трэба вырашаць на дзяржаўным узроўні, таму што адзін канкрэтны чалавек і адзін канкрэтны праект не зможа выканаць такую функцыю, бо ён заведама малы.

— Але на Захадзе дзяржава не мае асаблівага дачынення да шоў-бізнесу.

— Мне даводзілася быць у Амерыцы і размаўляць якраз наконт гэтага. Праграма называлася «Мастацтва ў грамадскім жыцці». Мы сустракаліся з арганізатарамі канцэртаў, выстаў, з прадзюсарамі, кінапрадзюсарамі, і з гэтага пункта гледжання яны проста не разумелі нас. Заснавальніца галерэі распавядала, як яе стварыла: яна прыйшла ў аддзел культуры штата і сказала, што хоча адкрыць галерэю для маладых мастакоў. Ёй далі зніжкі, грошы для пачатку працы. Яны не разумеюць, як жыць інакш: там заўсёды спрабуюць дапамагаць культурным ініцыятывам.

У нас рэклама канцэрта ў метро каштуе ад 10 мільёнаў рублёў. Прадаю я зубныя пратэзы, ці я ладжу канцэрт — ніякай розніцы, для мяне ніякіх зніжак няма. Гэтае пытанне я задаваў міністру культуры: «Ці можна спадзявацца на нейкія зніжкі, хаця б на рэкламу, калі ты робіш дзяржаўную справу ў галіне культуры?» Ён адмоўна пакруціў галавой. Такой практыкі няма. Толькі дзяржаўныя ўстановы маюць зніжкі. А прыватныя ініцыятывы не тое што не вітаюцца, яны нават караюцца.

Музыкі з Украіны робяць вялікія вочы, калі даведваюцца, што ў нас трэба хадзіць па ўстановах за дазволам на канцэрт. Там, калі ты хошач зрабіць канцэрт, проста ідзеш да кіраўніка пляцоўкі і дамаўляешся з ім. А ў нас могуць адмяніць канцэрт, калі ты нават маеш усе неабходные дакументы. Могуць без твайго ўдзелу націснуць на пляцоўку і выкрасліць выканаўцу з удзельнікаў імпрэзы. У нас законы нічога не даюць, нават калі ты дзейнічаеш у адпаведнасці з імі. Часам сустракаешся з абсалютна дзікімі выпадкамі, якія не апісаныя ў гісторыі шоў-бізнесу. Можа, такое здаралася ў Савецкім Саюзе ў той ці іншай ступені, але па ўзроўню маразму і абсурду ў сучаснай гісторыі, прынамсі, за якую я магу адказваць, мы паставілі ўсе рэкорды.

— За апошнія пяць-дзесяць год культура ў суседняй Польшчы зрабіла вялікі крок наперад. Адна з прычын — з’яўленне фонду, у які ідуць адлічэнні з кожнага прададзенага квітка ў кіно ці на канцэрт на развіцце нацыянальнай музыкі, тэатра і кіно. Мела б сэнс зрабіць у нас свой прыватны фонд і адкрыць хаця б паўнавартасны лэйбл?

— Мне здаецца, мелі бы плён і эфект сістэмныя дзеянні з усіх бакоў. У тым сэнсе, што і дзяржава павінна рабіць нейкія дзеянні ў гэтым накірунку. Не ў плане 75% на радыё, а зніжкі для арганізатараў на рэкламу, вызваленне ад падаткаў ці іх мінімізацыя, калі ты робіш канцэрты беларускіх выканаўцаў. У Еўропе гэта распаўсюджана. І, зразумела, калі паралельна з гэтым будзе адбывацца належнае выхаванне людзей ва ўніверсітэтах, школах, калі людзі пачнуць любіць і паважаць сваё, тады мы ўбачым вялікія афішы, бігборды і рэкламу таленавітых беларускіх артыстаў. І на беларускіх радыёстанцыях будуць сядзець людзі, якія любяць і паважаюць беларускую музыку. Пры гэтым мела б сэнс прыватная ініцыятыва. Інакш будзе сітуацыя, калі людзі будуць разважаць: а чаму я, а гэты нічога не прыносіць. Пакуль няма адчування, што ўсе робяць адну справу. Ініцыятыва была ў 2006 годзе з боку Мілінкевіча, але нічога на атрымалася. Там, дзе два беларусы, там тры партыі.

— Якая мэта была ў гучнага праекта «Тузін. Перазагрузка» і ці будзе працяг?

— Мэту абсалютна літаральна перадае назва. Перазагрузіць беларускі сусвет, тых, хто ў гэтым сусвеце не быў ці нават не ведае пра яго існаванне. Пачаць мы вырашылі з беларускіх выканаўцаў, працягнуць замежнымі, звязанымі з нашай культурай, а трэцюю частку мы думаем працягнуць замежнымі, але ніяк з нашай музыкай не звязанымі. Як гэта будзе і што гэта будзе, мы паведамім, можа, ужо ў гэтым годзе.

— У тым сэнсе, што Muse ці Kasabian зробяць кавер на N.R.M.?

— Не зусім. Ясна, што мы не будзем бегаць за суперзоркамі, таму што гэта справа няўдзячная. Але ёсць ідэя, і мы блізкія да яе ўвасаблення, але пакуль яшчэ вырашаем канчатковыя пытанні. Працяг будзе дакладна. Але, мне здаецца, працяг адбываецца і ў сэнсе наступстваў папярэдніх праектаў. Калі выпадкова натыкаюся на спасылку з дзяржаўнага тэлеканала, на якім у музычным шоў перамагае дзяўчынка з песняй «Пакуль» у перакладзе Хадановіча, якую Свірыдава спявала для «Перазагрузкі», гэта выдатныя адчуванні. Ты разумееш, што праект працуе па-за намі і працягваецца сам па сабе.

— Вы зачынілі праект «Жывы Тузін». Няўжо ўсё было так дрэнна з зацікаўленасцю да беларускай музыкі?

— Мы яго паставілі на паўзу і адновім праз некаторы час. Ён ёсць, ён жывы. Канцэрты працягваюцца. Спачатку была ідэя зрабіць «Тузін Unplugged», калі выступалі музыканты, якія ў прынцыпе пад акустыку ніколі не гралі: Zhich ці «Зьмяя». Потым мы вырашылі рабіць эксклюзіўныя міні-прэзентацыі: BosaeSonca, ili-ili, Handmade. Можна лічыць, што прэмія «Героі году» і «Re:Песняры» ўкладаюцца ў межы «Жывога Тузіна».

Для мяне асабіста гэтая назва мела сімвалічны сэнс, таму што «Тузін Гітоў» паўтара году, якраз падчас правядзення штомесячных канцэртаў, фактычна не працаваў. Мы шукалі спецыяліста, які б справіўся з тэхнічнай задачай і зрабіў сайт так, як мы хацелі, і за гэты час змянілі не адну каманду праграмераў. Настрой быў дэпрэсіўны настолькі, што мы думалі зачыняць праект. Шмат хто з нашай каманды літаральна апусціў рукі, і ў пэўны момант я застаўся адзін. Але потым мы ўсё дарабілі. Таму «Жывы Тузін» для мяне азначае, што «Тузін Гітоў» жывы, нягледзячы на тое, што ў той час ён «ляжаў».

— Некалі ты казаў, што амаль усе гурты, якія ты хацеў убачыць у межах праекта «Жывы Тузін», выступілі, акрамя «Ляпіса Трубяцкога». Зараз яны зачынілі праект. Як ты лічыш, хто можа стаць беларускім гуртом нумар адзін для замежнікаў?

— Міхалок з музыкі не сышоў, ён па-ранейшаму ўвасабляе беларускую музыку на постсавецкай прасторы. Калі падумаць, нікуды не падзеліся і іншыя людзі, якія прадстаўляюць беларускую музыку за мяжой. Прыходзяць і новыя людзі, але гуртоў, якія збіралі шмат людзей у іншых краінах, няма.

— І з песнямі на беларускай мове, словы якіх ведалі б у Расіі ды Украіне.

— Я не думаю, што ёсць мэта знайсці гурт, які будзе з поспехам выконваць беларускія песні ў іншых краінах.

— Корж збірае, але ў яго няма такіх песень.

— Мне здаецца, ён яшчэ не нахапаўся гэтай папулярнасці, вядомасці. Я думаю, ён звязаны нейкімі абавязкамі і пакуль не можа рабіць такія крокі. Здаецца, ён знаходзіцца ў сітуацыі Міхалка 1999 года. Цікава, калі Міхалок перарадзіўся, што ён думаў, калі ўсе навокал спявалі песні пра яблыні і Сочы.

— Ён і потым іх спяваў, толькі на прыватных канцэртах.

— Але пры гэтым у той час ён абсалютна дыстанцаваўся ад палітыкі і не выказваўся ў прынцыпе з гэтай нагоды. Калі я яму гэтае пытанне задаў, ён даў абсалютна лагічны адказ, што той вобраз не дазваляў выказвацца наконт палітыкаў ці разгону Чарнобыльскага шляху. Такі ж вобраз у Каржа. Ён буяніць, але не супрацьстаіць. Галоўнае, каб ён не стаў заложнікам свайго вобраза ў той ступені, у якой ім стаў Міхалок.

На сітуацыю Каржа можна паглядаць з цікавасцю, але без вялікага спадзявання. Апроч яго хапае годных артыстаў. Трэба працаваць з беларускай прасторай. Збіраць людзей спачатку ў беларускіх гарадах, а не марыць пра папулярнасць за мяжой. Пры гэтай сітуацыі, калі артыст не залежыць ад лэйблаў, піяршчыкаў, стрэліць можа любы.

Ёсць прыклад гурта «Ойра!» (экс-Sex): хлопцы з Рагачова, якія практычна не гралі ў Мінску і другіх буйных гарадах, увесь час знаходзяцца ў турах. Тэарэтычна можна шмат разважаць, а практычна стрэліць можа любы.

— Якія перспектывы ты бачыш у новых праектах экс-«Ляпісаў»?

— Вялікая цікавасць, ці дасць рады Булатнікаў у якасці франтмэна Trubetskoy. Ці зможа трымаць гэтую планку, ці зможа ствараць новыя песні на тым жа ўзроўні, а не скаціцца ў клубныя, кабацкія канцэрты і карпаратывы. Мне падабаецца альбом «Красота», які не падабаўся самім «Ляпісам». Там Булатнікаў выйгрышней выглядаў за Міхалка. Ён заўжды знаходзіўся ў ценю, і, калі ён не раскрыецца, ёсць верагоднасць ператварыцца ў Барткевіча постпесняроўскага перыяду. Публіку не падманеш. Пары канцэртаў будзе дастаткова, каб зразумець. Мегапапулярнасць можна згубіць за тры хвіліны, і нішто не паўплывае на гэта, калі не будзе шчырасці.

Пра сітуацыю з новым праектам Міхалка цяжка меркаваць з дзвюх песень: што гэта і навошта. Таму далёкія высновы рабіць цяжка, але Міхалок мае непадробную харызму, і зразумела, што ён будзе пісаць новыя песні. Так, ён можа згубіць частку публікі, але я не думаю, што ён гэтага баіцца. Асабіста маім першым уражаннем ад прагляду кліпа «Brutto» было тое, што мне не захацелася пераглядзець яго зноў. Ён лабавы. Але гэта не значыць, што не будзе нечага іншага.

— Цікава, што заснавальнікі двух гуртоў-візітовак Беларусі нарадзіліся за яе межамі.

— Якая розніца, дзе ты нарадзіўся? Галоўнае, дзе ты гадаваўся і дзе стаў чалавекам.

— Дарэчы, асноўная мэта праекта «Re:Песняры» — паказаць, наколькі паўплывала музыка «Песняроў» на сучасных музыкаў. Ці сапраўды іх музыка магла так моцна паўплываць на маладыя гурты?

— Шмат кім «Песняры» ўспрымаліся як афіцыёзны дзяржаўны гурт, што спявае песні, якія не маюць ніякага дачынення да таго, што адбывалася у сусветнай музыцы ў той жа момант. Але калі паслухаць «Гусляра» ці першыя альбомы, калі пакапацца ў невыдадзеных запісах, можна зразумець, што хоць Беларусь і была закрытай краінай, «Песняры» былі ў кантэксце таго, што адбывалася ў свеце.

Я бачу па ўдзельніках праекта, што недзе на падкорцы засталіся коды, якія патрэбна расшыфроўваць. Удзельнікі не прымаюць усё тое, што звязана з эстрадай і поп-музыкай, у якой у 90-х працавалі «Песняры». Напрыклад, Вова Казлоў з Re1ikt казаў: «Якія „Песняры“?» Але пры гэтым ён прызнае, што «Жураўлі на Палессі ляцяць» яго зачапіла. Ён выконвае яе па-свойму, і яна адпавядае творчасці Re1ikt. Таму цікава адкрываць і пераадкрываць тое, што ў нас было, але аб чым ніхто не ведаў. Гэта такі магічны, паўмістычны падтэкст, які вельмі цікава рабіць.

Автор: / Ultra-Music

Фото: budzma.by

Темы: